ईन्दिरा गान्धी को हत्याको दिन

त्यस बिहान ईन्दिरा गान्धी आफ्ना उदेश्यपूर्ण कदमहरु पछि घर बाहिर निस्केकि थिइन् । ३१ अक्टुबर सन् १९८४ को बिहानको कुरा हो । त्यसको एकदिन पछि १ नोभेम्बरको बिहान हरेक भरातीय पत्रिकाको मुख्यपृष्ठमा ईन्दिरा गान्धीको गोली हानेर हत्या भन्ने समाचारले ठाँउ पायो । शिख सुरक्षाकर्मीले छाती र पेटमा गोली हानेर ईन्दिराको हत्या भएको खबर थियो । मृत्यू भन्न्दन केहि घण्टा अगावै ईन्दिराले पूर्वसध्याँमा भुवनेश्वरका एउटा सभालाई जोडदार सम्वोधन गरेकि थिइन् । त्यसै भाषणमा उन्ले भनिन कि मेरो मृत्यू भएमा या मेरो हत्या गरिएमा मेरा शरीरबाट झर्ने हरेक रगतका थोपाले भारतलाई थप उर्जा दिनेछ ।

भारतीय प्रशासनिक सेवाका अधिकृत र ईन्दिरा गान्धीको निजि सचिवालयका निर्देशक वजाहत हबिबुल्लाह पनि त्यसवखत साथै थिए । वजाहत सन् १९८२ वाट ईन्दिराका साथमा थिए र उन्का अनुसार ईन्दिरका भाषणहरु तेरा र तँलाई भन्ने प्रत्यक्ष र निकट अन्दाजमा हुन्थ्यो । भोलीका दिनमा भारतका लागि जे पनि गर्न सक्ने र भारतीय जनतालाई हरेक शप्द र क्रियाहरु समर्पण गर्ने ईन्दिराका भाषणको अन्दाज हुन्थ्यो ।

श्रीनगरको अन्ति भ्रमणका क्रममा ईन्दिराले साधु लक्ष्मणजुलाई भेटिन, साधुका अनुसार त्यसवखत मृत्यू ईन्दिराको अत्यन्त निकट थियो । त्यसवखत श्रीनगरमा एउटा भवनको उद्घाटनका लागि ईन्दिरालाई निमन्त्रणा दिईयो र उनले यदि म ज्यूँदै भएँ भनें पक्का आउनेछु भनी जवाफ दिइन् ।
३१ तारिखको बिहान घमाईलो थियो र अक्टोबर महिना भएकाले जाडो पनि धेरै थियो । अन्र्तवार्ताका लागि बाहिर स्तम्भकार पीटर स्तिनोभ प्रतिक्षामा थिए र त्यसपछि बेलायतका पूर्व प्रधानमन्त्री जेम्स कैलेहनसंग उन्को भेटवार्ता थियो । अन्तत त्यस दिनको रात्रिभोज प्रिन्सेस एनसंग गर्ने कार्यक्रम थियो ।

बिहान अन्र्तवार्ताका लागि ईन्दिरा व्यूटिशियनसंग बसिन र त्यपछि सन् १९६६ देखि नै ईन्दिराको स्वास्थजाँच गर्दै आएका डाक्टर कृष्ण प्रसाद माथुर स्वास्थ जाँच गर्न पुगे । ईन्दिरा हरवखत स्वस्थ र चुस्त रहने डाक्टर कृष्ण माथुरले बताए, अक्सर उनीहरु स्वास्थ जाँचका क्रममा अन्य कुराहरुमा पनि वात मार्थे । रोनल्ड रेगनले अन्तर्वातामा मेकअप गर्न नमानेको कुरामा ईन्दिराले त्यसो हैन रोनल्ड संधै मेकअप गर्छन र साथमा पत्रकारको प्रश्न सहजै त्रुझ्न एयरपीस पनि लगाँउछन् भनेंर भनीन भनी कृष्ण माथुरले बताए ।
शायद ईन्दिरालाई आफ्नो मृत्यूको पूर्व आभाष भइसकेको थियो, चिकित्सक कृष्णसंग शायद म छिटै कुनै दुर्घटनामा मर्छु होला भनी ईन्दिराले भन्ने गर्थिन ।

आफ्नो निवासबाट बिहान ९ बजे ईन्दिरा सफदरगंजको बाटो कार्यलय तर्फ गईन्, प्रहरीबल का साथै अन्य समुह अनि छाता ओढाइएकी ईन्दिरा कार्यलय पुगिन् । कालो पटि भएको केसरिया रंगको सारी, कालो चप्पल र अदम्य साहस ईन्दिरामा त्यस दिन पनि देखियो । काँधमा सदा झैं रातो झोला थियो । त्यस दिन उनले बुलेट प्रुफ ज्याकेट लगाइनन्, अक्सर त्यस ज्याकेट लाउन उनलाई झन्झट लाग्थ्यो ।
गेटमा सुरक्षाकर्मी ईन्सपेक्टर बेअंत सिंह पनि थिए, सिंह पछिल्ला ८ वर्षदेखि प्रधानमन्त्री सुरक्षा दलमा थिए र केहि पटक बिदेश भ्रमणमा पनि साथै गएका थिए । बेअतं भर्खरै ईन्दिरासंग लण्डन पनि गएका थिए ।

अपरेशन ब्लु स्टार पछि केहि समय सिख भएका कारण सिंहलाई सुरक्षा दस्तावाट हटाइएपनि ईन्दिराले पछि फेरि बेअंतलाई बोलाउन लगाइन् । बेअंले ईन्दिरालाई शुरुमा नमस्ते त गरे तर त्यसपछि रिभल्भर उठाएर ईन्दिरामाथि निशाना लगाए । ईन्दिराले बेअंत तिमीले यो के गरेको सम्म चाँही भन्न भ्याईन् । पछाडि पटि अर्का सिपाही सतवंत सिंह थिए, बेअतंले सतवंतलाई गोली चला भनि कराए । अटोमेटिक राइफलले २५ राउड फायर गरे, ईन्दिराको शरीर गोलीले छल्ली भयो । अन्र्तवार्ताका लागि पर्खेका पिटरका अनुसार उन्ले एकैफेर ३ राउण्ड गोली फायर भएको सुनें । त्यसपछि जब अटोमेटिक राइफल चल्न थाल्यो त्यपछि मैले अड्कल काटें कि केहि ठूलै काण्ड भयो, मैले ईन्दिराको बाँच्ने कुनै संभावना नै देखिन् ।

ईन्दिरा पछिल्ला समयमा आफ्नो सुरक्षामा लापरवाह भएको बताइन्छ, उनी अक्सर भन्थिन कि मेरो हत्या गर्न उनीहरु आए भनें कोहि पनि बाँच्दैनन् । सेतो एम्बेसडर कारमा राखेर ईन्दिरालाई अस्पताल लगियो तर त्यसवखतसम्म उनी श्वाँसविहिन भइसकेकी थिइन् ।
तिनमुर्ति भवनमा ईन्दिराको पार्थिव शरीर राखियो, त्यसै भवनमा उन्का पिता जवाहर लाल नेहरुको शाषनकालमा उन्ले १७ वर्ष बिताएकी थिइन् । ईन्दिरा गान्धी अमर रहुन् नारा गुञ्जीयो अनि फेरि पृष्ठभूमिमा अर्को नारा पनि सुनियो, हत्याको बदला हत्यावाटै लिनेछौं ।

सुगारिका घोषको पुस्तक ईन्दिरा भारतको सर्वाधिक शक्तिशाली प्रधानमन्त्रीबाट नेपालीमा अनुवाद
अनुवादः सुयोग ढकाल