लडेको मुढो या ढलेको रुख अथवा लाश, यि सबैकुराहरु निर्जिव हुन्छन् तर केहि लाशहरु यस्ता पनि हुन्छन् जो निर्जिव भएर पनि श्वाँस फेरि रहेका हुन्छन् । लेखक एलिफ शफाकको उपन्यासकी पात्र ‘लीला’ले निर्जिवताको यस्ता धेरै पराकाष्ठाहरु भोगेकी हुन्, र प्रथमपटक जीवनसँग संघर्ष गरिरहेको आफ्नै लाश उनले देखेकी हुन् ।

मान्छे मर्ने बित्तिकै आखिर शरीरबाट के निस्कन्छ र उनीहरुलाई मृत भनिन्छ, चेतनाको कुन टुक्रा त्यसबखत चटक्क चुँडिन्छ त ? हरेक धर्म अनि हरेक विज्ञानले आ-आफ्ना तवरले यस प्रश्नको उत्तर दिन खोजेको छ तर सारा मानव जगतलाई सन्तुष्ट हुने उत्तर भने न कुनै विद्वानबाट अझै आएको छ न कुनै विज्ञानले यसलाई स्पष्ट पारेको छ । जन्म जति सत्य हो भन्ने लाग्छ त्यत्तिकै अर्को ठूलो सत्य पनि हो मृत्यु । यो न अन्त्य हो न प्रारम्भ तर यो नै सबैभन्दा ठूलो सत्य हो, मृत्यु अवश्यम्भावी छ र यो टर्दैन ।

शरीरको पाटोमा भने लीलाको मृत्युपर्यन्त उन्को दाहसंस्कारका लागि लीलाका परिवारहरुले देखाएको वेवास्ता र लीलाका आफन्तहरुको गैरहाजिरी प्रस्तुत गरिन्छ । साथीहरुले लीलाको शरीरलाई अन्तिम बिदाई गर्न गरेका कसरतहरु त्यहाँ प्रस्तुत छ । परिवारले स्वीकार नगरेपछि साथीहरुले अन्तिम संस्कार गर्न खोज्दा काुननी झन्झटहरु पनि यहाँ निकै भएको पाइन्छ

हरेक धर्मले मृत्युपछिको जीवन र निर्वाणलाई आआफ्नै तवरले ब्याख्या पनि नगरेको हैन । आज म एलिफ शफाकको उपन्यास १० मिनट ३८ सेकेण्डको ईन दिस स्ट्रेन्ज वर्ल्डको कुरा यहाँ गर्न चाहन्छु, यस उपन्यास इस्तानाबुलकी एक यौनकर्मीको जीवन अनि घटनाहरुको चौघेरोमा कोरिएको छ । उन्को चेतनाशून्यता शुरु हुन अघिको १० मिनट ३१ सेकेण्डको यो कथाले पाठकहरुको ध्यान बडो चित्तोकर्षक रुपमा तान्दछ ।

लेखक शफाकले भने एउटा अध्ययनमा मान्छे मरेको १० मिनट सम्म पनि मष्तिष्क नमर्ने तथ्य पढेपछि पहिलोपटक उपन्यासको रेखा सोचेको बताएका छन् । यस अर्थमा यो एउटा मृत व्यक्तिको ज्यूँदो मष्तिष्कको कथा हो । तकिला लीला इस्तानाबुलकी यौनकर्मी हुन् जस्लाई बिभत्स हत्या गरेर फोहोरको थुप्रोमा फलिसकिएको छ, अबको १० मिनट ३८ सेकेण्ड दुई भागमा बिभाजित छ । एउटा मष्तिष्क अर्को शरीर, कहिँ कतै शफाकले पूर्वी दर्शन अनि अध्यात्मका स्वरुपहरु पनि उपन्यासमा ल्याएका छैनन भन्न सकिन्न । मष्तिष्कको भागमा लीलाको जन्म पछि त्यस घडि सम्मका घटनाक्रम र बिकासक्रमहरु समावेश गरिएको छ, लीलाको आफ्नो आवाज, धारणा र अनुभूतिहरु यस भागमा समावेश गरिएको छ । नुन देखि कारकार्डम कफीका स्वाद अनि गन्धहरु देखि सल्फरिक एसिड अनि काठे चुलोको धुवाँ सम्म उन्को मष्तिष्कमा कैद भएका नोस्टालजीयामा रहन्छन् । लीला अफी कमीली कसरी तकीला लीला भइन भन्ने कुरा मष्तिष्कले ब्याख्या गर्दछ, उन्का ५ मिल्ने साथीहरु अनि समाजले ति साथीहरु माथि राखेको पूर्वाग्रहसम्म पनि त्यसमा उल्लेख गरिएको छ ।

शरीरको पाटोमा लीलाको मृत्युपर्यन्त उन्को दाहसंस्कारका लागि लीलाका परिवारहरुले देखाएको वेवास्ता र लीलाका आफन्तहरुको गैरहाजिरी प्रस्तुत गरिन्छ । साथीहरुले लीलाको शरीरलाई अन्तिम बिदाई गर्न गरेका कसरतहरु त्यहाँ प्रस्तुत छ । परिवारले स्वीकार नगरेपछि साथीहरुले अन्तिम संस्कार गर्न खोज्दा काुननी झन्झटहरु पनि यहाँ निकै भएको पाइन्छ, लीलाका साथीहरु उन्को शरीरलाई राम्रो अन्तिम बिदाई गर्न चाहन्छन्, रिती अनुसार… जुन असम्भव बनिदिन्छ ।

समग्रमा यस उपन्यासमा टर्कीको सामाजिक र आर्थिक बिकास, इतिहास अनि सामाजिक रुपान्तरणका क्रमहरु प्रस्तुत छन् भने त्यहाँको समाजका पुरातनवादी रितलाई एउटा झटारो पनि छ । एउटा शहरबाट निकाला गरिएकी लीला अर्को शहरमा मारिएकी हुन्, शफाकले परम्परा र आधूनिकताको एउटा सेतुको रुपमा प्रश्नलाई नै उभ्याइदिएका छन् । लीलाका मिल्ने साथीहरुमा एकजना सोमालीयाकी नारी पनि छिन्, विश्वन्धुत्वका छायाँ पनि उस पुस्तकमा छन् र मुख्यतया देशका रैथाने र आप्रवासी सबैलाई समाजले पीडाका खातहरु उतिकै नै दिएको बताउन खोजिएको छ । लीला टर्की कै भएर पनि सोमालियाकी जमिला जत्तिकै संघर्षरत छिन्, दुबैको संघर्ष उस्तै छ र फरक यति हो कि लीला आफ्नै मातृभूमिमा संघर्षरत छिन अनि जमिला परदेशमा ।

जयनव लेवनानबाट टर्की छिरेको मुसलमान शरणार्थी हो, लीलाको अर्को मिल्ने साथी । लीलाको प्रेमी डि अली एउटा कलाकार र अभियन्ता हो । एनाटोलीयाकी नलान भने तेस्रोलिंगी महिला हुन जो एनाटोलीयाबाट आएकी हुन् । एउटा समावेशी संघर्षकर्ताहरुको समूहमा बसेकी लीलाको बिभत्स हत्याले टर्कीमा यौनकर्मीहरुको औसत अवस्था पनि प्रतिनिधित्व गरेको छ ।

मृत्युको अर्थ र स्कोप पूर्नपरिभाषित गरिएको यो पुस्तकले मृत्युको क्लीनीकल र नन क्लीनीकल दुबै धारलाई केलाएको छ , मौका पारेरै पढ्नुहोला ।