अमेरिकालाई धर्तीको स्वर्ग भनेपनि यहाँ नेपाल छैन
१२ वर्ष अघि काठमाडौं इचंगु, स्वयंभूका विनोद कुुमार तिवारीको सपना थियो स्वदेशमै केहि गर्ने । तर, देश नै आन्तरिक द्वन्द्वमा रुमलिएको बेला विनोदका सपना कहाँ पुरा हुन्थ्यो र ! उनी दैनिक २ हजारको हाराहारीमा विदेशिइरहेका युवा जस्तै उज्वल भविष्यको सुनौलो सपना बोकेर भासिए अमेरिका । सन् २००६ मा अमेरिका गएका उनले त्यहाँ के मात्रै गरेनन, सबैथोक गरे । १२ वर्षको दौरान गरेका संघर्षले उनलाई भौतिक सुखसुविधा त दियो तर, मिठो निन्द्रा र सपना दिएन । अमेरिकामा संघर्ष गर्दै जाँदा १२ वर्षको दौरानमा आफ्नो आर्थिक स्थिति सुधार गरे । एक छोरा र छोरीलाई राम्रो शिक्षा दिए । उनी भने अझै अमेरिकामा संघर्ष गर्दै बसेका छन् ।
आफ्नो ब्यवसायबाट बचेको समय समाजसेवा र एनआरएनएको काममा खर्चने तिवारी अहिले गैर आवासिय नेपाली संघ अमेरिकाको प्रवक्ता छन् । स्पष्टवक्ता, मेहनती विनोदलाई अमेरिकामा नचिन्ने नेपाली कमै होलान् । विनोदसँग अमेरिकामा नेपालीको अवस्था, नेपालको विकासमा एनआरएनएको भूमिका, एनआरएनले उठाएका मुद्दा लगायतका विषयमा गरिएको कुराकानीको संक्षेपः
तपाईको पारिवारिक अवस्था हेर्दा मातृभूमि छाडेरै विदेशिनु पर्ने अवस्था त देखिएन, किन अमेरिका आउनु भयो ?
म न रहरले आए, नत बाध्यताले नै । देशमा भइरहेको जनक्रान्ति, आन्दोलनको परिस्थितिले स्वदेशमै यो गर्ने की त्यो गर्ने दोधारमा ६० लाख नेपाली विदेशिए जस्तै म पनि त्यहि परिवेशबाट अमेरिका आएको हुँ । यस कुरामा असन्तुष्ट त छैन तर, भूगोलको देश छाडेर भावनाको देशमा संघर्ष गर्दैगर्दा विहान उठेदेखी बेलुकी नसुतेसम्म देशकै पिडा हुँदो रहेछ । आफुले जस्तो सुकै सुविधा भोगेपनि नेपालमा हामीले कहिले यो सुविधा पाउँला भन्ने चिन्ता हुँदो रहेछ ।
अमेरिकालाई धर्तीको स्वर्ग भनेपनि यहाँ नेपाल छैन, नेपालीपन छैन, नेपाली संस्कृति र धरोहर छैन । यसले हामीलाई कताकता पिडाबोध हुन्छ ।
भनेपछि, तपाईलाई नेपाल प्रति प्रगाढ माया हुँदा हुँदै पनि अमेरिका आउनुपर्यो ?
एक दशक विताउँदै गर्दा त्यस्तो कुनै पल छैन जतिबेला नेपाललाई विर्सिएका हुन्छौं । हामीलाई नेपालका माननीय ज्यूहरुले भगौडा भनेर बोलाउँदै गर्दा नेपाल के हो ? नेपाल आमा के हो ? परिवार के हो ? नेपालको धर्ती के हो ? उहाँलाई भन्दा हामी पराइभूमिमा संघर्ष गर्नेलाई थाहा छ । मलाई मात्र हैन प्रवासी हरेक नेपालीलाई नेपाल प्रति गर्व र माया छ । त्यहि मायाले हामीलाई मातृभूमिको लागि केहि गर्नुपर्छ भनेर प्रेरित गर्छ ।
शब्दमा नेपालप्रति माया दर्शाउँदा नेपाललाई अमेरिका जस्तै बनाउन नेपाल आउनुपर्छ भन्ने सोच आउँदैन ?
पक्कैपनि आउँछ । यहाँको भौतिक विलाशिलताले हामीलाई रत्तिभर आकर्षण गरेको छैन । हामी रहरले कम बाध्यताले ज्यादा विदेशिएका हौं । हामीले आफ्नो मातृभूमिका लागि यहिँबाट धेरै गरेका छौं । हाम्रा अग्रजहरुले सन् २००३ मा गैरआवाशिय नेपाली संघ स्थापना गरेर विश्वभर छरिएर रहेका नेपालीलाई एकत्रित गर्ने काम गरेका छन् । जसले नेपालको विकासमा प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष ठूलो टेवा दिएको छ ।
मैले जोड्न खोजेको तपाई एक दशक बढि भयो विदेशिएको अब त नेपाल बनाउन जानुपर्छ भन्ने सोच किन आएन ?
सोच नआएको पक्कै हैन । हामीले विदेशमा बसेर आर्जेको ज्ञान होस, सिप होस अथवा आर्थिक स्रोत । त्यसलाई नेपालमा ल्याएर प्रयोग गर्न एनआरएनले नेपाल सरकारसँग दोहोरो नागरिकता माग्दै गर्दा नेपाल सरकारले संविधानमा उल्लेख भइसकेको कुरालाई अहिलेसम्म कार्यान्वयन गर्न सकिरहेको छैन । समस्या यहाँनिर छ ।
विदेशमा आर्जन गरेको सम्पत्ति, सिकेको ज्ञान र सिपलाई नेपालको विकासमा लगाउन त नेपाल सरकारले सोच्नुपर्छ । हामीले नेपालमा आएर लगानी गछौं, नेपालको विकासमा सहभागी हुन्छौं भनिरहँदा त्यसको वातावरण चैं नबनाई दिने अनी भगौडा मात्रै भनेर हुन्छ र ? हामी के कारण विदेशिनु पर्यो त्यो पनि मुल्याङन गरौं न ।
अब नेपालको विकास गर्न सरकारले चन्द्रमामा पानीको मात्रा छ भनेर पत्ता लगाउने प्रवासी नेपाली र अमेरिकामा बनिरहेको ठूलो सडकको योजना बनाउने नेपालीलाई स्वदेश फर्कन आह्वान गर्नुपर्छ ।
तपाईले एनआरएनएको कुरा गरिरहँदा एनआरएनए आफ्नो उद्देश्य र कार्यक्षेत्रमा कत्तिको सक्रिय भएर लागेको पाउनु भएको छ ?
एनआरएनए नेपाल नेपाली र विदेशमा बस्ने नेपालीहरुलाई जोड्ने एउटा सेतुको रुपमा अगाडी आएको सामाजिक संस्था हो । यसका दुई पक्ष छन्, एउटा राष्ट्रिय र अर्को अन्तराष्ट्रिय । राष्ट्रिय भनेको विभिन्न देशमा रहेका शाखाहरु हुन । अन्तराष्ट्रिय भनेको सम्पूर्ण देशहरुको प्रतिनिधित्व हुुने गरि चुनिएको कमिटि ।
यसले नितान्तरुपमा नेपाल र नेपालीलाई दुखेको बेलामा कसरी मल्हम पट्टी लगाउन सकिन्छ भनेर काम गर्दछ । यसको ज्वलन्त उदाहरण ०७२ सालको महाभूकम्पमा यसले गरेको सहयोग हेरौं । त्यत्तिबेला लाखौं नेपालीलाई उद्दार गर्न र पुर्नस्थापित गर्न सायद हामी नेपाल सरकारपछि दोस्रो ठूलो संस्था बनेर काम गरेका छौं । यहि कारण एनआरएनलाई बोलिचालीको भाषामा नेपालको नारायण पनि भन्ने गरिन्छ ।
एनआरएनए नेपालको विकासका लागि जलविद्युत, फास्टट्रयाक निर्माण देखि यातायात जस्ता विकासका क्षेत्रमा काम गर्न प्रतिबद्ध छ ।
एनआरएनएको १६ वर्षे यात्रा हेर्दा यहाँहरुसँग स्रोत साधन र क्षमता हुँदाहुँदै पनि खासै सक्रिय हुनुहुन्न ? आन्तरिक रुपमा एनआरएनएमा विवाद छ ?
हामीले प्रसस्त काम गरेका छौं । कतिपय कामहरु नदेखिएको पनि हुन सक्छ । सन् २००३ मा खुलेको संस्था नेपालमा दर्ता गर्न नै सात वर्ष लाग्यो । म आफैं आबद्ध भएपछि अमेरिकामा छरिएर रहेका दशौं हजार नेपालीलाई गोलबद्ध बनाउन सफल भयौं । यस पटकको सदस्यता बृद्धि गर्न झनै शशक्त रुपमा अगाडी बढेको अवस्था छ । ६० लाख नेपाली विश्वका विभिन्न देशमा छरिएर रहेको अवस्थामा उनीहरुलाई एक ढिक्कामा ल्याउने माध्यम नै एनआरएनए हो ।
अमेरिका, यूरोप लगायत विकसित देशमा रहने एनआरएनएहरु आर्थिक र सामाजिक रुपमा बलियो देखेका छौं । मिडिल इष्टमा रहनेहरु जनसंख्याको हिसाबले हामीभन्दा धेरै हुनुहुन्छ । उहाँहरुले पठाएको रेमिट्यान्सले नेपालको अर्थतन्त्र चलायमान भएको यथार्थ हो ।
एनआरएनएले नेपालमा सानीमा हाइड्रोपावर, सानिमा विकास बैंक जस्ता प्रगतिशिल क्षेत्रमा काम गरेको छ । राजधानीको संखमुलमा युएन पार्क निर्माण गरेर सामाजिक उत्तरदायित्व निर्वाह गरेका छौं । सामाजिक र मानवीय क्षेत्रमा हामीले जति राज्यले गर्न सकेको छैन । विदेशमा नेपालीले दुखः पाउँदा होस् वा नेपालमा आइपरेका विपत्तिमा नै किन नहोस् हामी सदैव नेपाल र नेपालीको सेवामा प्रतिबद्ध छौं । हामी भित्र विवाद छैन ।
अझैपनि नेपाल सरकारले सहयोग मागेको खण्डमा, सहकार्य गरेको खण्डमा हामी जस्तो सुकै योगदान गर्न तत्पर छौं तर, सुविधाजनक हिसाबले ।
सुविधा जनक भनेको के हो ? राज्यले तपाईहरुलाई कस्तो अधिकार दिए नेपाललाई संबृद्ध बनाउन अग्रसर हुनुहुन्छ ?
नेपाललाई संबृद्ध बनाउन सम्पूर्ण नेपाली हातमा हात काँधमा काँध मिलाएर अघि बढ्ने हो भने ठूलो कुरा हैन । मात्र इच्छा शक्ति हुन आवश्यक छ । हामी भन्दा सानो स्रोत साधन नभएको सिंगापुर, हामीभन्दा २० वर्ष पछाडी रहेको दक्षिण कोरियाले विदेशी लगानी भित्राएर विकास गर्न सक्छन् भने, हामीले पनि त्यहि मोडालिटी बनाएर किन नजाने ? त्यसमा राज्यले सोच्नुपर्छ ।
यहाँहरुले नेपालमा लगानी गर्न दोहोरो नागरिकता, कर लगायतका मुद्दा उठाउनु भएको थियो, तर प्रभावकारी रुपमा उठाउन किन सक्नुभएन ?
प्रभावकारी हुन सकेन भन्ने कुरा म मान्य तयार छैन । २०७४ सालको संविधानमा गैरआवासिय नेपालीलाई नागरिकता दिने भनेर प्रष्ट रुपमा उल्लेख छ । विभिन्न ऐन, कानुनहरु बनाउन विधेयक संसदमा प्रस्तुत भइरहँदा ‘एनआरएनलाई दोहोरो नागरिकता दिनहुन्न’ भनेर नेपालकै सर्वोच्च अदालतमा मुद्दा परेकोले यो विषय थातिँ रहेको हो । यो एकदमै दुर्भाग्य हो ।
देशको विकास गर्न विदेशी लगानी लैजाने क्रममा कसैलेपनि दोहोरो कर तिर्दैनन्, चाहे गैरआवासिय नेपाली हुन् या विदेशी लगानीकर्ता ।
दोहोरो कर प्रणाली भएको देशमा विदेशी लगानी आउने वातावरण हुँदैन । र, जबसम्म विदेशी लगानी आउँदैन नेपालको विकास संभव छैन ।
२०४६ साल पछि शिक्षा, स्वास्थ्य, यातायात लगायतका क्षेत्रमा जसरी विकास भयो त्यसमा कहिँ न कहिँ विदेशी लगानी छ । दोहोरो करको अन्त्य र लगानीको सुरक्षा गरेको खण्डमा देशको विकास गर्न धेरै समय लाग्दैन ।
०७२ सालपछि पुर्ननिर्माणका सवालमा तपाईहरु आफ्नै प्रतिबद्धतामा सुस्त हुनुभयो ? भाषण गरेर मात्र देश विकास हुन्छ त ?
भाषण हैन, कामै गर्ने भनेका छौं । तर, त्यसको लागि वातावरण त सरकारले बनाउनु पर्छ । विदेशमा बसेर हामीले देखेका छौं, स्थानीय, संघिय र केन्द्रीय सरकारले कसरी काम गर्नुपर्छ, तिनिहरुको काम कर्तब्य र अधिकार के हो । नेपालमा त यस्ता संरचना र पद्दति नै बनेका छैनन् ।
हामीले योजना बनायौं भने प्रोत्साहन हैन, त्यो योजनालाई कसरी बन्द गर्ने भन्ने योजना पहिला विकास हुन्छ । पहिला सरकारले यो विषयमा स्पष्ट धारणा बनाउन आवश्यक छ । सरकारका प्रवक्ता नै वाक स्वतन्त्रता र प्रेस स्वतन्त्रता माथि बन्देज लगाउने प्रकारका भाषणबाजी गर्छन् भने, त्यहाँ लगानी सुरक्षित हुन्छ भन्ने ग्यारेण्टी के छ ?
०५१ सालमा मनमोहन अधिकारीको सरकारले ल्याएको ‘आफ्नो गाउँ आफैं बनाउँ’ भन्ने योजना, ०१७ सालमा राजा महेन्द्रले बनाएका विकासका आधारहरु जस्तै योजना ल्याउन आवश्यक छ । विडम्बना ०४६ साल यता यस्ता १० औं योजना बन्नुपर्नेमा एउटा पनि आएनन् । भएका कलकारखाना पनि बन्द गरिए । भृकुटी कागज कारखाना, जनकपुर चुरोट कारखाना, हिमाल सिमेन्ट, बासबारी छालाजुत्ता, हरिसिद्धि टायल जस्ता विकासका आधारस्तंभ त थिएन नी ! खै तिनलाई जोगाउन सकेको ?
अहिलेपनि हामी जुन विकास संभव छ त्यो गरिरहेका छैनौं । जस्तो पानीजहाज । हामीसँग पानीजहाज चलाउने आधार नै छैन । तर, विजुलीबाट ट्रलीबस त चलाउन सक्थ्यौं नी ? खै सोच ?
राजनीतिक, आर्थिक तथा भौगोलिक आधारले पनी त देश विकासमा असर पर्छ नी, जादूको छडी जस्तो तुरुन्तै हुने कुरा त हैन ?
मैले त्यसरी पनि भनेको हैन । हामीले २०४६ साल यता राजनीतिक रुपमा धेरै संघर्ष गर्यौं, मलाई लाग्छ अब राजनीतिक अधिकारका लागि पुनः बन्दुक उठाएर जंगल जानुपर्ने अवस्था छैन । अब देश विकास गर्ने हो भने आर्थिक क्रान्ति पनि पर्नुपर्यो । यसका लागि त राज्यले सहि निती बनाउनु पर्छ । विदेशी लगानी भित्राउने वातावरण बनाउनु पर्छ । निजी क्षेत्रलाई आह्वान गर्नुपरयो ।
हामीसँग जलविद्युतको अपार संभावना छ, त्यसलाई उपयोग गर्न र त्यसैबाट आर्थिक क्रान्ति गर्न सकिन्छ । बाटो र विजुली भएपछि विकास गर्न समय लाग्दैन ।
अहिलेसम्मको कुराकानीको संक्षेप, राज्यले लगानीको वातावरण बनाइदिए तपाईहरु लगानी गर्न तयार हुनुहुन्छ ?
हो, मेरो भनाई यत्ति नै । दोहोरो नागरिकताको ब्यवस्था, दोहोरो करको अन्त्य, स्पष्ट योजना बनाएर लगानीको सुरक्षाको ग्यारेण्टी गर्ने होभने लगानी गर्न तयार छौं । एनआरएनएलाई देश विकासमा सहभागी गराउन बल नेपाल सरकारको खुट्टामा छ ।
संबृद्ध नेपाल सुखी नेपाली बनाउने सन्दर्भमा सरकारकै मात्र मुख ताक्नै पर्छ र ? एनआरएनएले पनि योजना दिन सक्दैन ?
हामीले हरेक पटक नेपालबाट आउने उच्चतम तहका ब्यक्ति राजनीतिक पार्टीका नेतृत्व र योजना तहमा रहेकालाई समेत राखेर पटकपटक छलफल अन्र्तक्रिया गरिरहेका हुन्छौं । कि, नेपालमा अब यसरी विकास गर्न सकिन्छ, हामीलाई बोलाइयोस, लगानी गर्ने बाटो खोलियोस । खै कसैले सुनेनन् ।
केहि लिनका लागि केहि दिनुपर्छ । राज्यले दोहोरो कर हटाएको खण्डमा नेपालमा विदेशी लगानी आउने संभावना छ । एनआरएनएकै माध्यमबाट युरोप, अमेरिका, अष्ट्रेलियामा रहेका लाखौंले लगानी गर्नेछन् ।
विगतमा गरेका प्रतिबद्धताहरु हेर्दा सजिलै लगानी आउने कहाँ संभावना छ ? भुकम्पपछिको पुर्ननिर्माणमा तपाईहरुले गरेका प्रतिबद्धता नै पुरा भएका छैनन् ?
भुकम्पपछि १ हजार घर बनाउने र पुर्ननिर्माण गर्ने एनआरएनएले बोलेको कुरा हो । त्यसका लागि सोहि स्तरका काम भइरहेका छन् । टेक्निकल कुराहरु मलाई थाहा छैन, तथापि, योजना पुरा गर्न सहयोग जुटिसकेको अवस्था छ । यसको जिम्मेवारी लिएकालाई काम समयमा पुरा गराउन एनआरएनए प्रतिबद्ध छ । एनआरएनएले कुनै ठोस योजना ल्याउँदा र प्रतिबद्धता गर्दा ती पुरा गरेको छ भलै ढिलो चाडो किन नहोस ।
संबृद्धिको कुरा गर्दा अब नेपाललाई संबृद्ध बनाउन सरकारले कस्तो मोडालिटी बनाउनुपर्छ ?
०४६ साल पछिको सरकारले ल्याएको आर्थिक उदारिकरण नै देश विकासको मुख्य मोडालिटी हो । उदारवाद र समाजवादको सिद्धान्तमा बनेको खाकालाई कार्यान्वयन गर्न सक्यौं भने मात्र नेपालको विकास छ । सानो देश भएपनि नेपालका जनता अत्यन्त जागरुक छन्, विकासप्रेमी छन् ।
विदेशमा रहेका लाखौं नेपालीलाई नेपालको अत्याधिक माया छ । भ्रष्टाचार, घुसखोरीको अन्त्य गरेर शुशासन कायम गरे मुलुक विकसित हुन धेरै समय लाग्दैन । देश नेताले बनाउने हो । देश र जनताप्रति वफादार नेताको खाँचो छ ।
अब अमेरिका तिरै जाउँ, अमेरिकामा रहेका सबै नेपालीहरु एनआरएनएमा आबद्ध भएको अवस्था कस्तो छ ?
नेपालको संविधानले सार्क राष्ट्रभन्दा बाहिर बसोबास गर्ने नेपालीहरु गैरआवासिय नेपाली हुन भनेर परिभाषित गरेको र एनआरएनएको विधानले त्यहि संविधानलाई कार्यान्वयन गर्दै गत साल निकालेको तथ्यांकमा अमेरिकामा २ लाख ५० हजार नेपालीको बसोबास छ । जसमा गत वर्ष करिब १४ हजार पाँच सयले सदस्यता लिएका थिए । यस वर्ष हामीले त्यो संख्या दोब्बर पार्ने योजना सहित काम गरिरहेका छौं । यहाँ बस्ने सबै नेपालीलाई एनआरएनएमा सहभागी गराउने उद्देश्य छ ।
२ लाख ५० हजारको हाराहारीमा नेपाली रहेपनि हामी यहाँ अल्पसंख्यक समुदायमा पर्दछौं । अल्पसंख्यक समुदायलाई आउने विभिन्न सुविधा हामीले उपभोग गर्न सकिरहेका छैनौं । त्यसको लागि हाम्रा धेरै साथीहरु मेन स्ट्रीममा पुग्न राजनीति गरिरहनु भएको छ । भर्खरै राज्यस्तरको निर्वाचनमा बाग्लुङका हरि भण्डारीजीलाई जिताउन सफल भयौं । सिटी स्तरमा प्रदीप ढकाललाई जिताउन सफल भयौं । राज्यको मेनस्ट्रीममा गएर आफ्ना कुुरा राख्न एनआरएनएले प्रोत्साहन गरिरहेको छ ।
नेपालबाट उच्च शिक्षा हासिल गर्न अमेरिका आएका विद्यार्थीलाई चैं तपाईहरु खासै सहयोग गर्नुहुन्न रे ?
हाम्रो विधानले १८० दिन भनेपनि विद्यार्थीको हकमा गैरआवासिय नेपाली मानेको अवस्था छैन । हामीले विद्यार्थीलाई समस्या पर्दा नगर्ने भन्ने कुरै छैन । हाम्रो विधान र संविधानले विद्यार्थीलाई हाम्रो सदस्यता हुन नदिएपनि समस्या पर्दा समाधान गर्न हामीले सबैको लागि हेल्प डेक्स स्थापना गरेर सहयोग गरिरहेका छौं । आपतविपतमा जुनसुकै स्थान र स्टेटमा आर्थिक, भौतिक सहयोग गर्न तत्पर छौं । गोफन्ट खोलेर सहयोग गरेका छौं । एनआरएनए भनेको सबैको संस्था हो ।
अहिले एनआरएनए अमेरिकाको नयाँ सदस्यताका वितरणको काम कसरी अगाडी बढिरहेको छ ?
हाम्रो सदस्यता भनेको ट्रम मेम्बरशीप हो । जुन एउटा कार्य अवधिको लागि मात्र दिइन्छ । आउँदो फेब्रुवरी सम्ममा सदस्यता बनि सक्नुपर्ने छ । जसमा आजिवन र साधारण सदस्यता लिन सकिन्छ । त्यसैको पेरीफेरीमा रहेर हामीले सदस्यता आव्हान गरेका छौं । अनलाइनबाटै सदस्यता लिन सक्ने प्रावधान छ । आशा छ यसपटकको सदस्यता वितरण विगतको भन्दा भब्य र सभ्य हुन्छ ।
यस पटक ५० हजार सदस्य बनाउने हाम्रो महत्वकांक्षा छ । अमेरिकाका ५० ओटा राज्यमा १ सय सदस्य संख्या भएमा एउटा च्याप्टर गठन गर्ने प्रावधान अनुसार २६ ओटा च्याप्टर गठन भइसकेको छ । अब करिब ३५ ओटा च्याप्टर गठन गर्ने अभियानमा छौं ।
एनआरएनएलाई सबैको साझा बनाउन अब कस्तो नेतृत्व आउनु पर्ला ?
एनआरएनएलाई सबैको साझा बनाउन कुनैपनि राजनीतिबाट आग्रह पूर्वाग्रह नभई नेपाल र अमेरिका, नेपाल सरकार र गैरआवासिय नेपाली विच सेतुको काम गर्न सक्ने निष्पक्ष, स्पष्ट विचार भएको, आर्थिक पारदर्शितामा रहेर काम गर्ने ब्यक्तिको खाँचो छ । त्यसका लागि सम्पूर्ण अमेरिकामा रहनुभएका गैरआवासिय नेपालीलाई सदस्यता लिइदिन हुन अनुरोध गर्दछु ।
