हामी सनातन धर्म संस्कार पालना गर्नेहरु अझ नेपालीजनले हवाइजहाज बनाएका त पक्कै हैनौं तर हाम्रा ग्रन्थहरुले आजभन्दा हजारौं वर्षअघि देखि नै बिहान सवेरै प्रातकालमा उठ्नपर्छ भनी सिकाएका अनि नियम बनाएका हुन् ।
सामाजिक सञ्जालमा एउटा प्रचलित विश्वप्रसिद्ध वेबसाइटले विश्वका अधिकांश सफल व्यक्तिहरु प्रातकालमा उठ्ने गर्दछन भनि लेखेपछि एउटा सानोतिनो हलचल नै आएको बताइन्छ । सफलताका सुत्रहरुको खोजि त मान्छेले सदैब गरिआएकै छ, हैन त?
एप्पलका सि इ ओ देखि गुगलका सि इ ओ अनि अन्य थुप्रै सफल मान्छेहरु सवेरै उठ्ने कुरा लेखिएको त्यस आलेख प्रति प्रसिद्ध लेखिका जे के रोलींगले भनें ओ सिट भनी लेखेर ट्वीट गरेकि थिइन् ।
शायद उनी भनें सवेरै उठ्न गाह्रो मान्छिन होला । हाम्रा धर्मशास्त्र अनि ग्रन्थहरुले परापूर्वकाल देखि नै प्रातकाल स्नान अनि आराधनाका कुराहरुलाई प्रकाश पार्दै आएका छन् । पश्चिमा देशहरुले यस प्रातकाल उठ्नुको फाइदाहरुलाई भर्खरै चाल पाएर प्रचारप्रसार गर्दैछन् । पश्चिमा देशहरुमा डिप्रेशन लगायतका अन्य मानसिक स्वास्थका समस्याहरु धेरै वृद्धि भइरहेको अवस्थामा बिहानै उठ्नाले शरीरमा सेरोटोनिन हार्मोन बढ्ने पाइएकाले डिप्रेशनमा कमी हुने पनि देखिएको छ ।

प्रिय पश्चिमा देशका साथीहरु पूर्वतर्फ हेर सबै कुरा अनि ज्ञानहरु परापूर्व काल देखि रहिआएका छन् ।
आर्यूवेदको अनुसार सूर्योदयको लगभग ४५ मिनेट अघि उठ्नु प्रभावकारी हुन्छ । यस समयलाई ब्रह्ममुहूर्त भनिन्छ । यस समयमा ब्रह्माण्डका शक्तिहरु अनि गुरुत्ववल लगायत सूर्यका प्रकाशमा भएका राम्रा किरणहरु चलायमान हुने बताइन्छ । ब्रह्ममुहूर्तमा ब्रह्म ज्ञान पनि प्राप्त हुन्छ । ठूला ठूला तपस्वीहरुले ज्ञान पाउने अनि जीवनमा नयाँ मार्ग पाउने, राम्रो बिचार उत्पन्न हुने समय यसै ब्रह्ममुहूर्त हो । आर्यूवेदले ब्रह्ममुहूर्तमा उठेर मोबाइल फोन या कफीको चुस्की लिन भन्दैन है, उठेर केही ध्यान र कसरत गर्न सुझाव दिएको छ । ध्यानलाई आर्यूवेदले धर्मसंग जोडेको छैन् है, ध्यानलाई शून्यता अनि तठस्तताको एउटा बिन्दु भन्दै हरेक बिहान ध्यान गर्न आर्यूवेदले बताएको छ । यसका अलावा हामीले प्रार्थना या अर्चना केही गर्न पनि सक्दछौं । बिहानको समय बास्तवमै अलौकीक समय हो र बिहान उठ्ने मान्छेको रचनात्मकता अरु भन्दा बिशिष्ट नै हुन्छ । पश्चिमा देशहरुमा सूर्यका किरणहरुले छिरेपछि मात्र उठ्ने चलन शदियौं देखि रहेको बताइन्छ ।

यहाँ हामी प्राकृतिक समय चक्र प्रस्तुत गर्दै छौं । यस तस्वीरमा दिनका समयहरु ब्याख्या गरिएको पाइन्छ । नेचुरल क्लकका बिषयमा विश्वमा धेरै कुराकानी अनि अध्ययनहरु भइरहेका छन्, केही वर्षअघिको मेडिकल साइन्सको नोबेल पुरस्कार नै नेचुरल क्लक र बडि क्लकको अध्ययन गर्ने चिकित्सकलाई दिइएको थियो । यिनले खाना र औषधीको प्रभावकारी समय र मानविय रुटीनको समयका बिषयमा अनुसन्धान गरेका थिए । स्मरण रहोस् हाम्रो आर्यूवेदले सबै कुराहरुलाई हजारौं वर्षअघि ब्याख्या गरेको पाइन्छ ।
एउटा शिशुको उठ्ने समय अनि रुने कारणदेखि वयस्क व्यक्तिको सुत्ने समय, सुत्ने मुदा्र अगायत अन्य नैरोग्यताका धेरै ज्ञानहरु वेदमा छ ।

हामी हुर्कदै जाँदा आफ्नो नियन्त्रण प्रकृतिलाई नदिई कक्षाकोठामा जाँच, साथीभाईको रवाफ, मोबाइलका क्लीक अनि अन्य भर्चुअल संसारका कुराहरुलाई दिने गर्दछौं । प्रकृतिसंगको दुरी नै बिनाश हो, मान्छे प्रकृतिसंग नजिक अनि शान्त रहन सक्नु पर्दछ । हामी आजभोली भावनाको ब्यापार गर्न थालेको छौं, टिभी रेडियो लगायतका कुराहरुमा दुख्ख, सुख्ख, आँशु अनि हाँसो बढि बिक्रि भएको पाइन्छ जुन कालान्तरमा हानी हो । स्वभावत मानिस चेतनशील अनि शान्त प्राणी हो जसले भावना भन्दा चेतनामा बढि केन्द्रित हुनु पर्दछ । आर्यूवेदले मान्छेहरुमा भएको दोष या समस्यालाई ३ भागमा बाँढेको छ र यि दोषलाई दिनको समयअनुसार ब्याख्या गरेको छ । निम्न चित्र हेर्नुहोस्वातको अर्थ वायू या ब्रहमाण्डले ल्याउने शरीर र मनमा हुने दोषलाई जनाँउछ ।
त्यस्तै आगो र पानीले ल्याउने दोषलाई पित्त अनि पानी र पृथ्वीले ल्याउने दोषलाई काफ भनिन्छ । ४ देखि ५ः३० बिहानसम्मको समयलाई वातको रुपमा राखिन्छ । समयमा बिहानै उठ्ने मान्छेलाई ग्रहगौचर लगायत हावाका कुनै दोष नहुने प्रष्ट छ । बिहान उठ्ने भनेंको उठेर मोबाइल या टिभीमा ब्यस्त हुने हैन् बरु शान्त चित्तले केही ध्यान अनि कसरत गर्नु चाँही हो ।
बिहानको ५ बजेपछि काफ दोष शुरु हुन्छ र यो दोष प्रारम्भ भएपछि उठ्ने मान्छेहरुमा बिभिन्न दोष अनि शरीर भारी हुने, दिमाग सुस्त रहने समस्या हुन्छ ।

दिउँसोको २ सम्म अनि बिहानको १० देखिको समय चाँही पित्त दोषको समय हो । मान्छेको उत्पादकत्व यस दोष अनि चक्रले निर्धारण गर्दछ तसर्थ यस समयमा हामी कार्यलयमा क्रियाशील हुने र काम या अध्ययनमा रहने गर्दछौं । समयमा उठे दैनिकी सहज अनि हरेक दोषका समयमा मान्छे आफू उत्प्रेरित र ताजा रहन सक्दछ ।

पर्सियन लेखक र कवी रुमीले मान्छे आँफैमा एउटा ब्रहमाण्ड हो भनेंका छन्, वास्तवमा हामीभित्र ब्रहमाण्डको टुक्रा र सग्लो व्रह्माण्ड नै छ । वेदका ज्ञानलाई आत्मसाथ गर्दै अघि बढौं, हाम्रा ग्रन्थहरु पश्चिमा अध्ययन भन्दा हजारौं वर्ष अगाडि छन् ।
आजबाट राती चाँडै सुत्ने र समयमा बिहान उठ्ने बानी गरौं । जीवनको कायापलट हुनेछ ।

-सुयोग ढकाल

अंग्रेजीमा  पढ्नुहोस : Western countries addressing the importance of Brahma Muhurta