स्वस्थानी महात्मयको कथा वाचन र श्रवण चलिरहेको छ । माघ महात्मयको यो कथामा एउटा उमेर अनि मिठो यादका साथै नेपालीपनाको संस्कार र सभ्यता पनि लुकेको छ । गोमा ब्राह्मणीको कथा अनि उन्को मातापीताको निर्णयको आदर गर्ने चरित्रमा अहिलेका राइट बेस्ड अप्रोचमा काम गर्ने र मुद्धा दायर गर्ने सबैजनाले केहि सिक्नुपर्दछ । दु:ख पाउनु महानता हैन तर अरुको लागि जीवन बाँच्न सक्ने यस्ता चरित्रहरुवाट हामीले पारिवारीक दायित्व र समस्या समाधान गर्नका लागि धैर्यता सिक्न सक्दछौं ।

धार्मिक ग्रन्थहरु कथिने मुख्यतया दुईवटा तरिकाहरु ह्ुन्छन्  , एउटा श्रुती अर्थात सुनेर कथिएका ग्रन्थहरु , पुराणहरु श्रेतीग्रन्थका उपज हुन्, समाजका तत्कालिन स्वरुपमा मेल खाने गरि पुस्तौं पुस्ता सम्म सुन्दै आइएका कुराहरुलाई लिपीवद्ध गरेर यस्ता पुराणहरु कथिएको हुन्छ । अर्को तरिका हो, स्मृती अर्थात सम्झेर गरिने कथन . स्वस्थानीको कुरा गर्दा आज म श्रुतीमा केन्द्रित हुन चाहें, सुनेर भनेर लेखिएका ग्रन्थहरु समय समयमा समाज अनुरुप मिलाउनु र परिपेक्ष्य जोड्न जरुरी हुन्छ । धर्म पनि हरेक यूगमा परिवर्तन हुन्छ र यसै गरि परिमार्जन गरिनुपर्छ ग्रन्थहरु तर तिनको मौलिक कुराहरु र अर्थमा कुनै हेरफेर गर्न हुन्न ।अहिले बिदेशी रकम र धर्मका ठेकदारहरुले हाम्रो ग्रन्थको अर्थमा अनर्थ निकाल्न थालेपछि त हाम्रा ग्रन्थहरुको परिमार्जन झनै जरुरी भएको छ । हामी अझ बलियो र अर्थपूर्ण अनि परिपेक्ष्यपूर्ण रुपमा अघि आउन जरुरी छ । हरेक विज्ञान अनि ज्ञानका श्रोतहरु आखिर सनातन ग्रन्थहरुमा त लुकेका छन् ।

श्रीस्वस्थानीको एउटा सानो प्रसंग उक्काउन चाहें जसलाई उति समावेशी बनाउन सकिएको छैन् , लैगींक विभेदका हिसाबमा यस सर्वनामलाई परिवर्तन गर्न जरुरी देखिन्छ । हुन त पुत्र भनेंकै पुत्रिको पनि प्रतिनिधित्व पात्र हो र पुत्रि पनि पुत्र को शिव स्वयम अर्धनारेश्वर भएको अनि मानव पनि डिफल्ट अर्थात मुलत ः महिलालैगींक प्राणी हो भनि बिज्ञानले भन्दछ । यसअवस्थामा सर्वनामको प्रयोगमा लैगींक अवशेष उति तार्किक नहुन पनि सक्दछ तर पनि बर्तमान समाजमा यि कुराहरु अब्यवहारीक देखिन सक्दछन् ।

(पूजा गरेर प्रसाद पतिलाई दिुन, पति नभए छोरालाई दिनु, छोरा नभए मित छोरालाई दिनु, मित छोरा नभए खोलामा बगाइ दिनु।) मेरो प्रश्न( छोरीलाई किन नदिनु ? के छोरी सन्तान होइन ? धर्म शास्त्रमा भएका कुराहरूलाई हामीले समय अनुसार परिमार्जन गर्दै जानु पर्छ । निष्कर्ष हामीले स्वस्थानी पढ्न बन्द गर्ने होइन । यसको समय अनुसार परिमार्जन गर्दै जानु पर्छ। यो हाम्रो संस्कृतिको एउटा इतिहास हो । यसको संरक्षण गर्नु पर्छ । तर यसको सुधार पनि गर्नु पर्छ। ईश्वर र धर्म पृथक पृथक कुरा हुन। ईश्वर अपरिवर्तनीय छन। तर धर्ममा सुधार गर्न सकिन्छ।

सुयोग ढकाल
लाइभमाण्डु