जेसनको काठमाडौं सफा गर्ने अधुरो सोच

आज काठमाडौंमा फोहोरले जताततै दुर्गन्धित बनाएको छ यसको मुख्य कारण फोहोर ब्यबस्थापनमा ध्यान दिन नसक्नु । सरकारले केहि हद सम्म फोहोर ब्यबस्थापनको काम गरेतापनी व्यक्तिगत तबरबाट कम नै भएको छ र भएको पनि बन्द नै भइसकेका छन । यस्तै आज हामी काठमाडौंबाट मासिक साढे तिनलाख क्विन्टल प्लास्टिक जन्य फोहोर ब्यबस्थापन गर्ने जेसन बैद्यको भोगाईहरु प्रस्तुत गर्दै छौ ।

हामीले प्रयोग गर्ने प्लास्टिकलाइ तत्कालै प्रयोग गरि फाल्ने र पछी सम्म प्रयोग गर्ने प्लास्टिकका सामानहरु गरि दुइ किसिममा बिभाजन गर्न सकिन्छ । लामो समय सम्म प्रयोग हुने प्लास्टिकमा भाडाहरु पर्दछन भने छिट्टै फाल्नेमा पोलिथिनका प्लास्टिक पर्छन् । पोलिथिन प्लास्टिक नै हो जसले काठमाडौंको यो गति बनाएको छ । यीनै पोलिथिन र सामान प्याकिङ गर्ने प्लास्टिक नै वातावरण प्रदूषणको मुख्य कारण हुन् । यीनै फोहोर रिसाइकलको काम सुरु गरेका थिए जेसन बैद्यले ।
करिव १० बर्ष नेपाल भन्दा बाहिर पढी स्वदेशमा नै केहि गर्छु भनी उर्जा लिएर आएका जेसनले काठमाडौंको फोहोर ब्यबस्थापनको लागी आफ्नो तन, मन र धन लगाए । उनलाई आफ्नो पुर्खौली र आफैले पढेको विषय डाक्टरी पेशा छाडेर फोहर ब्यबस्थाको काम सुरु गर्ने कुरा त्यति सहज भने थिएन ।

सोच त बनाए तर भनाइ नै छ “नेपालको कानुन देवले जानुन” जेसनले काम सुरु गरे देखि नै कानुनी अड्चनमा फसे । उतिबेला पनि भ्यालीमा कुनै पनि फ्याक्ट्री संचालन गर्न नपाइने कानुन थियो । त्यसैले उनि काठमाडौंबाट चितवनको टाडी सम्म पुगेर र सन् १९९४ को डिसेम्बरबाट फोहोरकोबाट समान बनाउने काम सुरु गरे ।

जेसनले काठमाडौको बाटोबाट मासिक साढेतिन लाख किलो प्लास्टिकजन्य फोहोर उठाएर टाडी सम्म पुग्थ्यो । काठमाडौंमा संकलित फोहोरमा प्लास्टिकमात्र हैन अन्य फोहोर पनि हुन्थ्यो जसलाई छुट्याउन मात्रै एक सय पैतिस भन्दा धेरै मानिसको काम हुन्थ्यो ।

काठमाडौंको गल्लि गल्लिमा फालीएको फोहोरबाट गाउघरमा प्रयोग हुने घुम बनाउन, ढलानमा छाप्न लागी प्रयोग गर्न मात्र हैन पाइप समेत बन्थ्यो । जसकारण बार्षिक चार पाच करोड भन्दा बढी नेपाली पैसा बाहिर जानबाट जोगीएको थियो । भने फोहोर बाटोबाट संकलन गर्ने देखि सामान उत्पादन हुने बेला सम्म तिन हजारभन्दा मानिसले प्रतक्ष्य रुपमा रोजगारी प्राप्त गरेको ज्यासनले बताए ।

काठमाडौंबाट ट्रकका ट्रक फोहोर संकलन गरी सञ्चालित यस उद्योग आज बन्द छ । देशमा परिवर्तन ल्याउछौ भनेर हतियार बोकेर जंगल पसेकाहरुले व्यवसायवाट देशको परिवर्तन खोज्न उनले देखेको सपनालाई पुरा गर्न दिएन्न । उनको फ्याक्ट्रीलाइ हतियारको गोदाम बनाए अझ शान्ति सम्झौता पछी शक्तिखोरमा क्यान्टनमेनमा आवस्यक पर्ने सबै सामाग्री उनकै फ्याक्ट्रीबाट उठाइयो । सरकारले लगाएको करले झन जटिल अवस्था सिर्जना गर्यो । उतिबेलाको बढ्दो लोडसेडिङ र देशमा भएको गृहयुद्दको कारण २००८ बाट काठमाडौंको फोहोर ब्यबस्थापनको लागी उनको व्यक्तिगत प्रयास बन्द भयो, फोहोरमा देखेको उनको सफा सपनालाई निरन्तरता दिन असर्मथ भए ।  सन्  १९९४ मा  Enviroplast Nepal Pvt.Ltd  स्थापना हुदा साउथ एसियाको सबै भन्दा ठूलो प्लास्टिक रिसाइकल  कम्पनी थियो ।