भर्खरै रविन्द्रनाथ टैगोरको जन्मोत्सव मनाइएको थियो । हामीलाई थाहा नहुन सक्छ कि चर्चित कवि टैगोर दक्षिण कोरियालीहरुका लोकप्रिय मानिस हुन् । किन त ? यसबारे थाहा पाऔँ ।

दक्षिण कोरिया र भारतबीचको कुटनैतिक सम्बन्ध सन् १९६२ देखि नै स्थापना भएको भएपनि १९७३ मा गएर मात्र एकअर्काको देशमा दूतावास सञ्चालन गरेका, यी दुई राष्ट्रबीचको साँस्कृतिक सम्बन्ध भने निकै नै पुरानो छ । २० औँ शताब्दीको पूर्वाद्धमा भारतीय नोबेल विजेता रविन्द्रनाथ टैगोरले लेखेका केही हरफहरु व्यापक रुपमा युगौँसम्म फैलिएको थियो, र यसैबाट दक्षिण कोरिया र भारतबीचको साँस्कृतिक सम्बन्ध सुरु भएको थियो ।

एसियाको सुनौलो युगमा
कोरिया पनि उज्यालोको एक वाहक थियो,
अनि त्यो प्रकाश फेरि पनि प्रज्वलन हुनको लागि
पर्खिरहेको छ
पूर्वको ज्योति बन्नका लागि ।
–रविन्द्रनाथ टैगोर (१९२९)

यसमा विचित्रको कुरा के छ भने, टैगोरले कहिल्यै पनि दक्षिण कोरिया भ्रमण गरेका थिएनन् । उक्त देशका लागि उनले प्रयोग गरेका “पूर्वको ज्योति” भन्ने शब्दावलीले कोरियालीहरुको मस्तिष्कमा ठूलो प्रभाव पारेको थियो । टैगोरको ल्याम्प अफ द इस्ट भन्ने कविता नसुनेको दक्षिण कोरियाली सायदै भेटिन्छन् । यो कविता कोरियाका लागि भविष्यवाणी साबित भइदियो । नभन्दै छिट्टै नै अरु देशहरुमाझ दक्षिण कोरिया तारासरी उदाउन सफल भयो ।

टैगोरको कविताले कोरियाको ऐतिहासिक विरासतलाई भविष्यको “पूर्वको ज्योति”सँग जोडेको छ ।

सन् १९१६ मा रविन्द्रनाथ टैगोरले पहिलो पटक जापान भ्रमण गरेपश्चात् उनलाई यो कविता फुरेको हो । उनको सो भ्रमणमा, उनले जापानका विश्वविद्यालयहरुमा धेरै कोरियाली विद्यार्थीहरुसँग भेट्ने र उनीहरुको सँस्कृतिसंग साक्षात्कार हुने मौका पाएका थिए । २० औँ शताब्दीको पूर्वाद्धमा जापानले कोरियामाथि पकड जमाएको थियो भने कोरियालीहरु साँस्कृतिक विध्वंशमा पर्दै गइरहेका थिए । टैगोरले मानिसहरुमाझ यससम्बन्धी चेतना फैलाउनका लागि आफ्नो भ्रमणको सदुपयोग गरेका थिए । जापानको शहरहरुको भ्रमण गरिरहँदा उनले त्यहीँकै मानिसहरुमाझ जापानको हर्कतको बारेमा बोलेका थिए ।

जापानले त्यसबखत अर्को दमित राष्ट्रको नागरिकको आवाज भनेर उनको कुरालाई पन्छाउन खोजेको थियो, तर त्यो आवाज परिवर्तनको सम्वाहक थियो ।

जापानको आरोपको उत्तर पनि उनले द सङ अफ द डिफिटेड नामक कविताबाट दिएका थिए । उनको सो कविता यस प्रकार छः

उनी निराश आँखा लिएर मौन छिन्, उनले आफ्नो घर छोडेकी छिन् ।
उनको घरबाट रोदनको आवाज बोकेर ल्याएको छ हावाले ।
तर ताराहरु लाज र दुःखले भरिएको चेहेरामा अनन्तको प्रेमगीत गाइरहेका छन् ।

यस कविताले जापानको विजय हतियारको लज्जासपद जित भएको र कोरियाली मानिस र उनीहरुको संस्कृतिको पराजय नभएको बताउँछ । उनले चोय नाम सुन नामका जापानमा अध्ययनरत कोरियाली विद्यार्थीका लागि पनि कविता लेखेको बताइन्छ । सन् १९२४ र १९२९ मा गरेको भ्रमणमा, टैगोरले जापानको साम्राज्यवादी नीतिको निन्दा गरेका थिए । यसलगत्तै उनका कविताहरु कोरियाली भाषामा अनुवाद र प्रकाशन हुन थाले । उनका कृतिहरुले कोरियाली जनताहरुलाई आफ्नो देश र संस्कृतिमाथि विश्वास र आस्था बढाउन सहयोग गर्‍यो ।

जब सन् १९२९ मा टैगोरले ल्याम्प अफ द इस्ट कविताको रचना गरे, यसले उनीहरुमा आशा थप्यो । आजसम्म पनि उनको यो कविता कोरियाली पाठ्यक्रमको हिस्सा बन्दै आएको छ र विद्यालयहरुमा पढाइन्छन् ।

टैगोरले धेरै कोरियाली लेखकहरुका लागि प्रेरणाका स्रोत बने । यसकारण उनको प्रभाव कोरियाली साहित्यमा पनि पाइन्छ । एउटा त्यस्तो उदाहरण द साइलेन्स अफ लभका लेखक हान युङ उनको सिर्जना पनि हो । उनको यो कवितालाई आधुनिक कोरियाली कविताको कोसेढुंगा मानिन्छ । हानले आफटर रिडिङ टेगोरस् पोइम गार्डनरमा टेगौरप्रति उनको बुझाइ प्रस्तुत गरेका छन् । अर्का कोरियाली किम याङ शिक त सन् २००२ मा उनले टैगोरमाथि लेखेको कृतिका लागि भारत सरकारको पद्मश्री पदकबाट सम्मानित भएका थिए । किम याङ शिकले टैगोरका कृतिहरुलाई अंग्रेजीबाट कोरियाली भाषामा अनुवाद गरेकी थिइन् र सन् १९८१ म टैगोर सोसाइटी अफ कोरियाको स्थापना गरेकी थिइन् ।

सन् २०११ म रविन्द्रनाथ टैगोरको एक सय ५० औँ जन्मजयन्तीको अवसरमा कोरियाको कोरियाली राजधानीको साँस्कृतिक थलोका रुपमा चर्चित स्थल डेहांग्रोमा टैगोरको तामाको अर्धकद प्रतिमाको प्रतिस्थापन लोक सभाका सभामुख मिरा कुमारले गरेका थिए । दक्षिण कोरियाको राजधानीमा कुनै पनि विदेशी मुलका नागरिकको शालिक प्रतिस्थापन भएको यो पहिलो घटना थियो ।

यसकारण, टैगोरले भारत र दक्षिण कोरियाबीच सम्बन्ध बनाउन महत्वपूर्ण र अर्थपूर्ण भूमिका खेलेका छन् । उनको पूर्वका ज्योतिप्रतिको माया र प्रशंसाले कोरिया र दक्षिण कोरियाबीचको सम्बन्धलाई विश्वसामु चिनाइरहनेछ ।

:: सुयोग ढकाल